Van’da Arsenikli su mu içiriliyor?

TBMM Çevre Komisyonu Başkanvekili ve HaberX yazarı Prof. Öztürk’ün verdiği bilgilere göre, Van’ın birçok yerinde içme suyunda arsenik konsantrasyonu sınır değerlerinin üzerinde. Sınır değerlerinin üzerinde arsenik içeren sular uzun süreli kullanıldığında; deri, akciğer, mesane ve böbrek kanserine neden oluyor. Belediyenin derhal duruma el atması gerektiğini vurgulayan Öztürk, “Arsenikli sudan etkilenen vatandaşlar tedavi altına alınmalıdır” diyor.


İçme suyu temiz, kaliteli ve hijyenik olmalıdır. İçme suyu, insan sağlığı için zararlı ve tehlikeli madde içermemelidir. İnsan sağlığı için bu elzemdir.

İçme suyu temininden sorumlu Belediyelerin temel görevi, vatandaşına her dem temiz, hijyenik ve kaliteli içilebilir su sunmaktır.

Sınır değerlerin üzerinde kirleticiler içeren suların içme suyu olarak şebeke sistemine verilmesi insan sağlığı açısından çok tehlikelidir. Sınır değerlerinin üzerinde kirleticiler içeren suların içme suyu olarak kullanılması insan sağlığı üzerinde kısa ve uzun vade ciddi geçici ve kalıcı olumsuz etkiler yapar.

İçme suyu şebeke sistemine verilecek suda arsenik maddesi olması istenmez. Dünya Sağlı Teşkilatı ve 2005 yılında yürürlüğe giren “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmeliği’nde” belirlenen üst sınır değerlerine göre içme suyunda arsenik konsantrasyonu 10 mikrogram/m³’den yüksek olamaz.

İçme suyunda sınır değerlerinin üzerinde bulunan arsenik, insan sağlığı açısından kısa ve uzun vadeli kalıcı olumsuz etkiler yapar.

İçme suyunda sınır değerlerlerin üzerinde bulunan arsenik sağlık açısından zararlı ve kanser yapıcı kalıcı etkiler gösterir. İçme suyundaki arseniğin sağlık üzerine etkisi arsenik bileşiğinin formuna, alınan dozaja ve maruz kalma süresine bağlı olarak değişir. İçme suyu içindeki inorganik arsenik 3 bileşiği, insan sağlığı üzerinde en negatif etki gösterir. Özellikle inorganik arsenik bileşikleri organoarsenik bileşiklerine göre çok daha toksik etki göstermektedir. Arsenit, arsenata göre insan sağlığı üzerinde 30 ila 40 kat daha yüksek toksit etki gösterir. İçme suyunda farklı arsenik bileşiklerinin toksisite etkisi; arsenite > arsenate > mono-metilarsonat (MMA) > dimetilarsinat şeklinde değişmektedir. Dolayısıyla içme suyu kaynaklarında arsenik bileşiği kompozisyonu mutlaka belirlenmelidir.

Arsenik bileşiklerinin sudaki çözünürlüğü arttıkça toksisite etkisi de artmaktadır.

İçme suyundaki inorganik arsenik 3 bileşiklerinin %80-90 bağırsaklar tarafından absorbe edilir. Organoarsenik bileşiklerinin çoğu ise idrar yolu atılır. Çok azı bağırsaklar tarafından absorbe edilmektedir.

Arsenik konsantrasyonu 60.000 µg/litre olan bir suyu içen kişi derhal ölür.

Sınır değerlerinin üzerinde arsenik içeren sular, uzun süreli içme suyu olarak kullanıldığında; deri, akciğer, mesane ve böbrek kanserine neden olduğu tespit edilmiştir. Kanser uzun vadede gerçekleşir. Gerçekleşmesi yaklaşık olarak 10 yıl gibi bir süre almaktadır.

10 µg/litre’den yüksek 50 µg/litreden düşük konsantrasyonlarda arsenik içeren sular, içme suyu olarak uzun süreli kullananlarda akciğer ve mesane kanserinde ve deri yaralarında artışlar gözlenmiştir.

Sudaki arseniğin el yıkama ve yıkanma gibi deri yolu ile vücuda girme söz konusu değildir.

Dermotolojik Belirtiler: Doz-Yanıt İlişkileri;

1. Bir kişi günde 40 µg/kg gibi yüksek dozda arsenik içeren su içtiği zaman 6 ay ile 3 yıl süre içinde o kişinin derisinde hiperpigmentasyon görülebilir.

1. Bir kişi günde 10 µg/kg gibi düşük dozda arsenik içeren su içtiği zaman 5 ile 15 yıl içinde o kişinin derisinde hiperpigmentasyon görülebilir.

1. Belli süre içinde deride kalınlaşma (hiperkeratozis) genellikle hiper pigmentasyonun ilk görüntüsünden sonra meydana gelir. 

İçme suyundaki arsenik konsantrasyonuna ve alınma süresine bağlı olarak kanser riski arasındaki ilişki Tablo 1’de verilmiştir. İçme suyundaki arsenik konsantrasyonu ve maruz kalma süresi arttıkça kanser riski de o oranda artmaktadır. İçme suyunda arsenik konsantrasyonu 50 µg/litre mertebesinde olduğu zaman kanser olma riski %1 mertebesindedir. İçme suyunda arsenik konsantrasyonu azaldıkça kanser riski de o oranda azalmaktadır. Dünya Sağlık Teşkilatına göre içme suyunda arsenik konsantrasyonu 10 µg/lt altında olduğunda deri kanseri riski sadece 10^-5 mertebesindedir.

Tablo 1. İçme Suyunda Arsenik Konsantrasyonuna Bağlı Olarak Kanser Riski

10 µg/litre üzerinde arsenik içeren suların uzun süreli içme suyu olarak kullanılması halinde, kalınlaşmaya (hiperkeratozis) ve pigment mutasyonları yanında deri, akciğer, mesane ve böbrek kanserinde artan riskler görülmektedir.

Yapılan bir çalışmaya göre çocuklar, 10–11 µg/litre ve yetişkinler 30 µg/litre arsenik içeren suları, içme suyu olarak kullandıkları zaman insan IQ’nun zarar gördüğü tespit edilmiştir.

50 µg/litre arsenik içeren sular içme suyu olarak kullanıldığında deri keratozu (kalınlaşması) görülmektedir.

Arsenik konsantrasyonu 20–91,5 µg/litre olan sular içme suyu olarak kullanıldığı zaman atardamar, alteriyol ve kılcal damar hastalığına neden olduğu tespit edilmiştir.

10 µg/litre’nin üzerinde arsenik içeren sular uzun yıllar içme suyu olarak kullanıldığında cilt, akciğer ve tiroid kanserlerine neden olduğu  görülmüştür.

Türkiye’de arsenikli suların içildiği şehirlerde kanser, hiperkeratozis, hiperpigmentasyon ve atardamar, alteriyol ve kılcal damar hastalıkları bilimsel bir şekilde incelenmelidir.

Van ilinde içme-kullanma suyu Mejingir (Şamran) kaynağı (3400-6500 litre/saniye) ile halen faal olan 21 kuyudan temin edilmektedir. Şehirde faal kuyu sayısı su talebine bağlı olarak değişmektedir. Mejingir kaynağından günde 1000 litre/saniye su alınmaktadır. Kuyulardan ise 260 litre/saniye su temin edilmektedir. Buna göre Van şehrine günlük olarak toplamda 1.260.000 litre/saniye su temin edilmektedir.

Mejingir su kaynağından su isale hattı 11 köy, 1 belde ve 2 ilçeyi geçtikten sonra Van şehrine gelmektedir. Bu su isale hattından bu yerleşim bölgelerine su tahsisatı söz konusu değildir. Ancak bu isale hattındaki 1000 lt/saniye suyun önemli bir kısmını bu yerleşim bölgeleri tarafından kaçak olarak kullanmaktadır. Hatta bu yerleşim bölgelerinin isale hatlarından ne kadar su aldıklarını Van Belediyesi dahi bilmemektedir. Böylece Van şehrinin su ihtiyacı Mejingir su kaynağı yanında şehirdeki kuyulardan temin edilmektedir.

Mejingir su kaynağı yanında şehirdeki kuyularla birlikte Van şehrine günde 750-1000 litre su verildiği tahmin edilmektedir. Van şehrindeki kuyular genelde göç sonucu oluşan şehrin doğusundaki birkaç mahallede yoğunlaşmaktadır.

Van şehrinde en önemli sorunlardan biride şebeke sisteminde takriben %70 oranında kayıp ve kaçaklardır. Şehre içme suyu temininde önemli sorunlardan biriside şebeke sistemindeki kaçak-kayıplardır. İçme suyu şebeke suyu sadece arsenikten dolayı değil diğer kirleticilerden dolayı da daim risklidir. Çünkü içme suyu kaçak- kaybının yüksek olduğu yerleşim bölgelerinde vatandaşa temiz, kaliteli ve hijyen su vermek çok zordur. Kaçak- kayıp probleminin derhal çözülmesi gereklidir.

Van şehrinde 6 adet su deposu bulunmaktadır. Çok küçük su depoları hariç. Bunlar, Şabaniye (15.000.0000 litre), Hacıbekir (6.000.000 litre), Kevenli (6.000.000 litre), Narmandüzü (500.000 litre), Yedikilise (300.000 litre) ve Beyüzümü (200.000 litre) dir.

Van’daki kuyuların birçoğunda ve bu kuyulardan beslenilen şebeke sisteminin birçoğunda arsenik değeri, Dünya Sağlık Teşkilatı ve İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmeliği’nde” belirlenen 10 µg/m³ üst sınır değerinin çok üzerindedir.

Van şehrinde arsenik konsantrasyonu çok yüksek Narmandüzü 1, 2, 3 nolu kuyularından çekilen sular Narmandüzü su deposuna (500 m³) verilmekte ve buradan da Kevenli su deposuna (6000 m³) aktarılmaktadır. Narmandüzü 1, 2, 3 nolu kuyu sularında arsenik konsantrasyonu genelde 133, 130, 132 µg/litre’dir. Narmandüzü su deposunda ise arsenik konsantrasyonu genelde 129 µg/litre’dir.  Allahtan Narmandüzü su deposu suları direk olarak içme suyu şebeke sistemine verilmemektedir.

Kevenli su deposu, yüksek miktarda arsenik içeren Narmandüzü (500 m³) su deposu suyu ve düşük düzeyde arsenik içeren Mejingir kaynak suyundan temin edilen Hacıbekir su deposu (6000 m³) suyu ile beslenmektedir.

Mejingin su kaynağından su temin edilen Şabaniye, Hacıbekir ve Kevenli su depolarında arsenik konsantrasyonu 5 µg/lt’nin altındadır.

Vali Mithatbey Mahallesine, Esenler Mah. Telbaşı 2. Kuyusu ile Veteriner 1. Kuyusu yanında Hacıbekir Su Deposundan temin edilen sular verilmektedir. İşin ilginç yanı Esenler Mah. Telbaşı 2. Kuyusu ile Veteriner 1. Kuyusu suları bu mahallerdeki içme suyu şebeke sistemine direk verilmektedir. Vali Mithat Mahallesi için su temin edilen Esenler Mah. Telbaşı 2. Kuyusu ile Veteriner 1. kuyusu sularında arsenik konsantrasyonu sırasıyla 60 µg/litre (30 ila 100 µg/litre) ve 59 µg/litredir. Bu kuyu sularından dolayı bu mahallerdeki içme suyu şebeke suyunda arsenik konsantrasyonu sınır değerlerinin yaklaşık 5 kat üzerindedir.

Vali Mithatbey Mahallesi içme suyu şebeke sisteminde arsenik konsantrasyonu 40 ila 151 µg/litre arasında değişmektedir. Sınır değerlerin üzerinde bu kadar yüksek düzeyde arsenik içeren içme suları, insan sağlığı için çok tehlikelidir.

Mejisgir kaynağından ve Narmandüzü kuyularından temin edilen sular Kevenli su deposunda belli oranlarda harmanlandıktan sonra S. Fehim Arsavi, Yenimahalle, Şerefiye, Hacıbekir, Esenler, Karşıyaka, Serhat mahallerine giden şebeke sistemine verilmektedir. Kevenli su deposunda birbirinden çok farklı konsantrasyonlarda arsenik içeren suların harmanlaması daima tekniğine uygun ve doğru olarak yapılmalıdır. Çünkü, Narmandüzü kuyu sularında arsenik konsantrasyonu çok yüksek,  Mejingir kaynak sularında ise arsenik değeri ise sınır değerlerinin altındadır. Bu iki suyun harmanlanarak şebeke sistemine verilebilmesi için bire on bir oranında harmanlama yapılması gereklidir. Bunun anlamı Narmandüzü kuyu sularının kullanılmaması veya minimum düzeyde kullanılması demektir. Bu işlem çok zordur.Tekniğine ve orana uygun harmanlanma yapılmazsa şebeke sistemine verilecek suda arsenik değeri yüksek olur.

Yukarıda isimleri sıralanan mahallelere ayrıca 16 kuyudan temin edilen sular şebeke sistemlerine direk olarak verilmektedir. Bu kuyuların altısında arsenik konsantrasyonu fevkalade yüksektir. Arsenik konsantrasyonu yüksek kuyular, Yeni Mahalle 16. Sokak Kuyusu, Esenler Mahallesi 1. Kuyusu, 7. Nolu Sağlık Ocağı Kuyusu, Şerefiye Mah. Kültür Kuyusu ve Esenler Mah. Telbaşı 2. Kuyularıdır.

Arsenik konsantrasyonu yüksek Yeni Mahalle 16. Sokak Kuyu suyu ön işleme tabi tutulmadan direk (arsenik konsantrasyonu 22 ila 72 µg/litre) Yenimahalleye, Esenler Mahallesi 1. Kuyu suyu ((arsenik konsantrasyonu 25 ila 55 µg/litre) Hacılar mahallesine, 7. Nolu Sağlık Ocağı Kuyu suyu ((arsenik konsantrasyonu 15 ila 45 µg/litre) ve Şerefiye Mah. Kültür Kuyu suyu (arsenik konsantrasyonu 36 ila 125 µg/litre) Karşıyaka mahallesine, Esenler Mah. Telbaşı 2. Kuyusu suyu (arsenik konsantrasyonu 30 ila 100 µg/litre) Serhat Mahallesine verilmektedir.

Yeni Mahalle 16. Sokak Kuyusu, Esenler Mahallesi 1. Kuyusu, 7. Nolu Sağlık Ocağı Kuyusu, Şerefiye Mahallesi Kültür Kuyusu ve Esenler Mahallesi Telbaşı 2. Kuyusundan temin edilen sularında ayrı ayrı arsenik konsantrasyonunu sınır değerlerin altına indirmek için ayrı ayrı arıtma tesisi kurmak çok pahalı ve işletmesi çok zordur.

Yenimahalle Bağlarbaşı cami mevkiindeki şebeke sisteminde arsenik konsantrasyonu 20 ila 86 µg/lt arasında, Karşıyaka Mah. Ekmek Fab. Mevki şebeke sisteminde arsenik konsantrasyonu 15 ila 65 µg/lt arasında ve Serhat Mah. Yılmaz Market Mevkiindeki şebeke sisteminde arsenik konsantrasyonu 25 ila 148 µg/lt arasında değiştiği tespit edilmiştir. Bu kadar yüksek arsenikli suyun içme suyu olarak kullanılması insan sağlığı üzerinde geçici ve kalıcı etkiler yapar.

Esenler mahallesindeki Sait Köçek’in Evi mevkiindeki şebeke sisteminde arsenik konsantrasyonu 19 ila 69 µg/lt arasında değişmektedir. Uzun süreli olarak arsenik konsantrasyonu yüksek suyun içilmesi insan sağlığı açısından çok tehlikelidir. Arseniğin sağlık üzerine etkileri detaylı olarak yukarıda sıralanmıştır.

Seyit Fehim Avrası Mahallesine Kevenli su deposundan temin edilen sular verilmektedir. Ancak Seyit Fehim Avrası Mahallesi şebeke sisteminde arsenik değeri 1 ila 75 µg/lt arasında değişmektedir. Bu veriler bize Seyit Fehim Mahallesi şebeke sistemine verilen suyun ya Kevenli su deposunda harmanlamanın doğru yapılmadığını veya arsenik değeri yüksek kuyu suyunun verildiğini göstermektedir.

Şabaniye Su Deposundan temin edilen suların yanında Marangoz Ağaç Sanayi Kuyusu ve Şabaniye Mezarlık 1. Kuyusu suları ön işleme tabi tulup arsenik giderilmeden İstasyon ve Süphan Mahallesi şebeke sistemine verilmektedir. İstasyon ve Süphan Mahalleleri için temin edilen Marangoz Ağaç Sanayi Kuyusu suyunda arsenik konsantrasyonu 45 ila 75 µg/litre arasında değişmektedir. Arsenik konsantrasyonu yüksek Marangoz Ağaç Sanayi Kuyusu ve Şabaniye Mezarlık 1. Kuyusu sularının şebeke sistemine direk verilmesi insan sağlığını hiçe saymak demektir.

İstasyon ve Süphan Mahalleleri içme suyu şebeke sisteminde arsenik konsantrasyonu izlenmelidir. Bu iki mahalle suyu ile ilgili veri yoktur.

Otogar kuyusundan temin edilen su Beyüzümü su deposunda toplandıktan sonra Beyüzümü ve Şahbay Mahallerine verilmektedir. Beyüzümü mahallesi şebeke suyunda arsenik konsantrasyonu10 ila 64 µg/lt arasında değişmektedir. Beyüzümü deposunda arsenik arıtma işlemine tabi tutulmadan içme suyu  şebeke sistemine verilmektedir.

Kısaca, Van şehrinde Vali Mithatbey mahallesi, Şerefiye mahallesi, Serhat mahallesi, Seyit Fehim Avrası Mahallesi, Karşıyaka Mahallesi, Yeni Mahalle, Esenler mahallesinde içme suyunda arsenik konsantrasyonu çoğu zaman  sınır değerlerin fevkalade üzerindedir. Bu mahallelerde yaşayan vatandaşlar üzerinde sağlık taraması yapılmalıdır. Arsenikli sudan etkilenen vatandaşlar tedavi altına alınmalıdır. Bu kadar yüksek konsantrasyonda arsenik içeren suyu içen insanların sağlık sorunu olması kuvvetle muhtemeldir.

Narmandüzü su deposunu besleyen kuyular ya kapatılmalı veya derhal bu bölgede arsenik arıtımı yapılmalıdır. Arsenik arıtımı yapılıncaya kadar geçici olarak durdurulmalıdır.

Marangozlar Sanayi Sitesi, Yeni Mahallesi Demirköprü, Esenler Mahallesi 1., Esenler Mahallesi Telbaşı 2., Şerefiye Mahallesi Veteriner 1., Yeni Mahalle K. Tuncer İ.Ö.O, 7 Nolu Sağlık Ocağı, Hacıbekir Mahallesi, mezarlık, Şerefiye Mahallesi Kültür, Akköprü Mahallesi Defterdarlık Altı 2., Yeni Mahalle 16. Sokak, Dumlupınar İ.Ö.O., ve Marangozlar Ağaç Sanayi kuyularında arsenik konsantrasyonları genel olarak sınır değerlerinin çok çok üzerindedir. Bu kuyu sularının içme suyu şebeke sistemine direk verilmesi önlenmelidir. Bu kuyular derhal kapatılmalıdır. Kuyular kapatılıncaya kadar vatandaşın arseniği yüksek suyu içmemeleri konusunda uyarılmalıdır.

Bu bölgelerde daha derinlerde arsenik konsantrasyonu düşük yer altı su olup olmadığı kaynağı araştırılmalıdır.

Marangozlar Sanayi Sitesi, Yeni Mahallesi Demirköprü, Esenler Mahallesi 1., Esenler Mahallesi Telbaşı 2., Şerefiye Mahallesi Veteriner 1., Yeni Mahalle K. Tuncer İ.Ö.O, 7 Nolu Sağlık Ocağı, Hacıbekir Mahallesi, mezarlık, Şerefiye Mahallesi Kültür, Akköprü Mahallesi Defterdarlık Altı 2., Yeni Mahalle 16. Sokak, Dumlupınar İ.Ö.O., ve Marangozlar Ağaç Sanayi kuyular ya kapatılmalı veya hepsi bir araya toplandıktan sonra arsenik arıtıldıktan sonra arıtılmış su şebeke sistemine verilmelidir. İnsan sağlığına önem veriliyorsa bu durum acilen yapılmalıdır.

Diğer taraftan Van şehrinde içme suyu olarak kullanılan şebeke sistemindeki arsenik bileşiğinin yapısı derhal araştırılmalıdır. Van şehri şebeke sistemindeki içme suyunda arsenik bileşiği hangi yapıda olduğu belirlenmelidir. Arsenik 3 bileşiği çok tehlikeli iken organoarsenik bileşiği insan sağlığı açısından çokta zararlı değildir. Belediye derhal tüm kuyu sularında ve içme suyu şebeke sisteminde bu araştırmayı yapmalıdır.

Van Belediyesi vatandaşına temiz, kaliteli ve hijyen su sunmak zorundadır. Van Belediyesi vatandaşına yüksek düzeyde arsenikli su içirmemelidir. Van’da vatandaşın sağlığı yüksek konsantrasyonda arsenik içeren sudan dolayı tehlike altındadır.

Arsenik konsantrasyonu düşük Mejingir su kaynağından su temini artırılmalı, Mejingir isale hattındaki kaçak ve izinsiz bağlantılar tespit edilerek önlenmelidir. Şehir içindeki kaçak bağlantılar derhal önlenmelidir. Van içme suyu şebeke yenileme çalışmalarına derhal başlanılmalıdır.

Mejingir isale hattından kaçak olarak su alan 11 köy, 1 belde ve 2 ilçelerin su ihtiyacı belirlenerek bu yerleşim bölgelerinin su ihtiyacı başka şekilde giderilmelidir.

Belediye Başkanı Van’da vatandaşa sağlık açısından tehlikeli olan arsenikli su içirilmesine derhal son vermelidir. Van Belediye başkanı her şeyden önce vatandaşın bu sorununu çözmek zorundadır.

Van şehrinde Mejingir su kaynağından, depolardan ve muhtelif kuyulardan (sondaj) temin edilen suların şebeke sistemlerinde ve buradan da mahallelerde dağılımı sırasıyla şekil 1, 2 ve 3’de verilmiştir.

Prof. Dr. Mustafa Öztürk
Kaynak :  http://www.haberx.com/vanda_arsenikli_su_mu_iciriliyor(17,n,10541317,384).aspx

Yorumlar