TÜİK tarafından açıklanan ölüm istatistiklerine göre Van’da 2013 yılında 3 bin 628 kişi ölmüş iken, 2014 yılında ölen sayısı 3 bin 428 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre, bin nüfus başına düşen ölüm sayısını ifade eden kaba ölüm hızı 2014 yılında Van’da binde 3,2 olarak belirlenmiştir. Bu oranla, Van ili Türkiye’de kaba ölüm hızı en düşük olan 4’ncü il olmuştur.

Ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, Türkiye’de 2014 yılında gerçekleşen toplam 390 bin 121 ölüm vakasının yüzde 48,6’sı (189 bin 665 kişi) 75+ yaş grubunda gerçekleşirken, ikinci olarak yüzde 11,1’i (43 bin 327 kişi) 70-74 yaş grubunda gerçekleşmiştir. Van ilinde ise bu tablo daha vahimdir: Ölenlerin yüzde 29,6’sı (1 015 kişi) 75+ yaş grubunda gerçekleşirken, bunu yüzde 14,9 (511 kişi) ile sıfır yaş grubu ölümler, diğer bir ifadeyle bebek ölümleri takip etmiştir. Van ilindeki bebek ölümlerinin en çok görüldüğü belli başlı ilçeler ise, Tuşba (117 kişi), İpekyolu (90 kişi), Erciş (78 kişi), Çaldıran (44 kişi) ve Edremit (40 kişi) olmuştur. İpekyolu ilçesinin nüfusunun Tuşba’dan büyük olduğu düşünülürse, bebek ölümlerinin Tuşba ilçesinde neden daha fazla olduğu ayrı bir araştırma konusudur.

Bin canlı doğum başına bir yaşını doldurmadan ölen bebek sayısını ifade eden bebek ölüm hızı, 2014 yılında Türkiye’de binde 11,1 iken, Van’da binde 16,8 olarak hesaplandı. Bu oranla Van ili 2014 yılında Türkiye’de bebek ölüm hızı en yüksek olan 5’inci il oldu. Kaba ölüm hızının en düşük olduğu illerden biri olan Van’ın, bebek ölüm hızında en yüksek iller arasında yer alması dikkat çekmektedir.

Bebek ölüm hızının en yüksek olduğu ilk dört il ise sırasıyla, Kilis (binde 25,7), Şanlıurfa (binde 17,9), Gaziantep (binde 17,7) ve Şırnak (binde 17,5) olmuştur. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Düzey-1’e göre Türkiye’deki toplam 12 bölge içerisinde, bebek ölüm hızının en yüksek olduğu bölgeler sırasıyla; TRC Güneydoğu Anadolu (binde 16,5), TRB Ortadoğu Anadolu (binde 14,6) ve TRA Kuzeydoğu Anadolu’dur (binde 13). Özetle, en yüksek bebek ölüm hızları doğu bölgelerinde görülmektedir. Bebek ölüm oranları, bir yerin gelişmişlik derecesini yansıtan en önemli göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir.

Van’daki bebek ölümlerinin başlıca nedenleri, yüzde 40’lık oranla (202 kişi) perinatal dönemden kaynaklanan belirli durumlar ve yüzde 21’lik oranla (109 kişi) konjenital bozukluk ve kromozomla ilgili anomalilerdir. Perinatal dönem, gebeliğin 20’nci haftası ile doğumdan sonraki 7’nci gün arasında kalan zamanı; konjenital bozukluk ise, doğum sırasında bebekte gözlenen olumsuz durumları (doğum defektlerini) ifade etmektedir.

Bebek ölümlerine sebep olan risk faktörleri hamilelik öncesi dönem, hamilelik dönemi, doğum sırasında ve doğumdan sonra görülen risk faktörleri olarak dört kategoriye ayrılabilir. Hamilelik öncesi risk faktörleri arasında, anne yaşının 18’den küçük veya 35’ten büyük olması, iki gebelik arasının 2 yıldan az olması, akraba evliliği, annenin önceden ölü ya da zor doğum hikâyesinin olması, annede şeker, kalp veya böbrek rahatsızlığının olması ve sigara, alkol veya uyuşturucu kullanımı sayılmaktadır. Hamilelik döneminde ise, özellikle hamileliğin ilk üç ayında ilaç, radyasyon veya hastalık gibi zararlı etkenlere maruz kalmak, annede kansızlık, yetersiz beslenme, hamileliğin kısa sürmesi risk faktörleri arasında yer almaktadır. Doğum sırasında başlıca risk faktörü ise doğumun bilgisiz kişiler tarafından evde yaptırılmasıdır. Doğum sonrası görülen riskler arasında, doğum ağırlığının düşük olması, anne sütü ile beslenememe, yetersiz beslenme ve enfeksiyonlar yer almaktadır.

Bölgemizin durumunu ortaya koymak açısından bazı demografik verilerden bahsedelim: 2014 yılında, çocuk gelin oranının bir göstergesi olarak 16-19 yaşında evlenen kadınların toplam evlenen kadınlara oranı Türkiye’de yüzde 19 iken, Van’da yüzde 36’dır. Ortalama ilk evlenme yaşı Türkiye genelinde 23,7 iken Van’da 22’dir. 20 yaşından önce anne olan kadınların anne olan toplam kadınlara oranı Türkiye’de yüzde 6,3 iken, Van’da yüzde 10,4’tür. Toplam doğurganlık hızı Türkiye’de 2,17 iken, Van’da 3,52’dir. Ortalama hane büyüklüğü Türkiye’de 3,6 iken, Van’da 5,8’dir. 2011 yılında kişi başına gayri safi katma değerde (GSKD), Van, Muş, Bitlis ve Hakkâri illerini kapsayan TRB2 bölgemiz 3515 dolar ile Türkiye’de 26 bölge içerisinde son sıradadır. 2013 yılında yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı Türkiye genelinde 264 iken, Van’da 228 ile ortalamanın altındadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Bu veriler ışığında yukarıda sayılan risk faktörlerinden; erken evlilik, akraba evliliği, iki gebelik arası sürenin az olması, yetersiz beslenme, enfeksiyonlara maruz kalma ve kırsal kesimde sağlık hizmetinden yeterli düzeyde yararlanamama gibi bölgemizde yaygın olarak karşılaşılan pek çok durumun, ilimizdeki bebek ölümlerinin başlıca nedenleri arasında yer aldığı düşünülmektedir. Ancak, hangi risk faktörlerinin bölgemizde daha etkin olduğunun belirlenmesi için detaylı araştırmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Her koşulda, ebeveynlerin risk faktörleri hakkında bilinçlendirilmesi, ebeveynlere yeterli ve dengeli beslenme ile hijyen konularında eğitim verilmesi, birinci basamak sağlık kuruluşlarınca gebeliğin daha sıkı takip edilmesi, bölgemizde sağlık kurumlarının yaygınlaştırılıp doktor istihdamının artırılarak sağlık hizmetinin en ücra yerleşim yerlerine kadar ulaştırılmaya çalışılması önem arz etmektedir. Ayrıca, koruyucu sağlık hizmetlerine daha fazla önem verilmesi bebek ölüm oranlarını azaltabilir. İlimizin sosyo-kültürel ve ekonomik anlamda gelişimine paralel olarak, bebek ölüm oranlarının da kabul edilebilir seviyelere düşeceği değerlendirilmektedir.

(Not: Bu makalede ifade edilen görüşler ve öneriler tamamen yazara ait olup, hiçbir şekilde Türkiye İstatistik Kurumunu bağlamamaktadır.)

KAYNAKLAR:

TÜİK, Konularına Göre İstatistikler (www.tuik.gov.tr)

http://tr.wikipedia.org

http://www.sağlık.net/bebekvecocukolumleri.html

ICD-10