Van Gürpınar İlçesi

İlçe tarihinin M.Ö 9. yüzyıllar arasında Urartular dönemine kadar indiği yöredeki kalıntı ve buluntulardan anlaşılmaktadır. Nitekim Gürpınar'ın kuzeydoğusundaki Çavuştepe (Haikapert) Urartu devletinin önemli bir merkezi idi. Urartu Kralı II.Sardur burada bir kent kurmuş ve günümüze ulaşan tabletlerde de buradan Sardurihinili (Sardur) kenti olarak ismi geçmektedir.

Ayrıca ilçe toprakları içerisindeki Giyimli (Hırkanıs) ve Yoldüştü (Nırkoğ) köylerindeki Asur yerleşim alanlarını kazılar ortaya çıkarmıştır. Bu bölgede hakim olan Asur devleti MÖ.VII.yüzyılda Kimmerlerle İskitlerin saldırılarına uğramış, MÖ.VI.yüzyılda Medler yöreye hakim olmuş ve Asur yerleşim alanları ortadan kalkmıştır.

 Daha sonra yöreye Persler, Büyük İskender'in Persleri yenmesinden sonra Makedonyalılar, ardından Seleukoslar burada hüküm sürmüştür. MÖ.III.yüzyılda Van ve yöresi kısa bir süre Ptolemaiosların eline geçmiş bunu MÖ.129'da Partlar, MÖ.I.yüzyılda Ermeni krallarından Dikran'ın egemenliği izlemiştir. Partlar ile Romalılar arasında Van yöresi zaman zaman el değiştirmiş, MS.III.yüzyılda Romalılar Sasanilerle yöre için savaşmışlardır. Roma'nın ikiye ayrılmasından sonra Bizans yönetiminde kalan yöre VII.yüzyılın ortalarında Arapların eline geçmiştir. IX.yüzyılda Saciler, X.yüzyılda Arap ve Ermeni çekişmelerine sahne olmuştur. Bu çekişmelerin ardından 1021'de Bizanslılar yeniden yöreye hakim olmuş ve Bizans'ın Vaspurakan Theması'nın sınırları içerisinde kalmıştır.

Malazgirt Savaşı'ndan (1071) sonra Selçuklular yöreye hakim olmuş, 1100'de Sökmenler Van yöresini yönetimleri altına almışlardır. Bunun ardından Van yöresi 1205'te Gürcülerin saldırısına uğramış ve kısa bir süre de Eyyubiler buraya egemen olmuşlardır. Moğolların yağmalamasından sonra yöre yeniden Anadolu Selçuklularının, İlhanlıların ve Timur'un denetiminde kalmış, Hakkari beylerinden Karakoyunlu İzzeddin Şir Van ve çevresini yönetimi altına almıştır. Safevilerin bölgede etkin olmasından sonra Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Savaşı'nda Safevileri yenmesiyle Van ve yöresi Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bununla beraber Van ve yöresi Osmanlılar ile Safeviler arasında el değiştirmiştir. Amasya Antlaşması hükümlerine göre Osmanlı toprakları içerisinde kalan yöre, İranlıların saldırılarına uğramıştır. Osmanlılar ile İranlılar arasında 17 Mayıs 1639'da yapılan Kasr-ı Şirin Antlaşması hükümlerine göre de Osmanlıların İranlılar ile sınırı belirlenmiş, Van ve yöresi Osmanlı topraklarında kalmıştır.
    XVI.yüzyılda Osmanlıların önemli bir ticaret yeri olan Gürpınar'ın eski ismi Mamuretü'l Hamid idi. 19.yüzyıl sonlarında Van vilayetinin Hakkari sancağına bağlı bir kaza merkezi idi.

   Cumhuriyet döneminde 1935'te ilçe konumuna getirilmiştir. İlçe merkezi daha önce bugünkü Kırkgeçit bucak merkezinde bulunuyordu. 1954 yılında daha önce Kasrik ismi ile tanınan Kırgeçit'ten ilçe merkezi kaldırılara bugün Havasor isimleri ile tanınan şimdiki Gürpınar'a taşınmıştır. Gürpınar Belediyesi de 1954 yılında kurulmuştur. Gürpınar ismi de İsmet İnönü tarafından verilmiştir.

Gürpınar'ın gördüğü medeniyet ve krallıklar kronolojik olarak şöyle sıralanabilir: 

• Urartular
• Ptolemaioslar
• Asurlar
• Medler
• Persler
• Makedonyalılar (Büyük İskender)
• Seleukoslular
• Ermeni Kralı Dikran
• Doğu Bizans
• Sasaniler
• Bizanslı Vaspurakanlar
• Selçuklular
• Eyyübiler
• İlhanlılar
• Safeviler
• Osmanlılar

 
 Fotoğraf : Gürpınar Aşağıkaymaz Mahallesi

Coğrafi Yapı :

Coğrafi genişliği ile Türkiye'nin en büyük ilçesidir, Van'a bağlı 6 ilçe ve Van da dahil olmak üzere 3 il ile sınırları vardır. Van'a bağlı ilçelerden; Edremit, Özalp, Saray, Başkale, Çatak ve Gevaş ile komşu olması ile birlikte güneyde Hakkari merkez ve Şırnak ili Beytüşşebap ilçesi ile de komşudur. Gürpınar ilçesi bu büyüklüğüne rağmen Van Gölü ile sınır değilse bile Van gölüne 20km kadar uzaktadır. Gürpınar kendi içinde de Keşişgöl ve Akgöl'ü de barındırmakta olup bu göller aynı zamanda Özalp ile de sınırdır. Ayrıca Zernek Baraj'ı gölü de Gürpınar'ın önemli büyük su kütleleri arasındadır.

4063 km2 alan ile Türkiye'nin en geniş ilçesi olan Gürpınar ilçesi alanı ile 3 ilimizin coğrafi büyüklüğünden daha geniştir. Bu genişliğe rağmen ilçe merkezi Van'a 20km uzaklıkta olup 15-20dk'da Van'a gidilebilmektedir. Hakkari Karayolu (D950) de Gürpınar sınırılarından geçmekte olup İran'a sefer yapan otobüslerin çoğu da ilçemiz sınırlarından geçmektedir



 Fotoğraf : Gürpınar Aşağıkaymaz Mahallesi

İlçe Merkezi "Havasor Ovası"   olarak bilinmekte olup daha eski bilgilere göre "Payizava" olarak ta tanınır.Havasor Ermenice "Ataların Vadisi" anlamına gelen "Have-tzor" kelimesinden türemiştir. Gürpınar ilçe merkezi 1730m rakıma sahiptir. Meteorlojiye karasal step iklimi hakim olup, ortalama 82 gün kar görmektedir. Yazları serin geçmekte olup, kışın ise aşırı kar olmamasına rağmen sert soğuklar olmaktadır. Gürpınar Van'ın hakim karakterine uygun olarak 320 gün ile en fazla Güneş gören merkezlerden biridir.Van'ın eski adı olan Tuşba kelimesinin karşılığının "Güneş Ülkesi" anlamına geldiğini anlatan söylencelere uygun olarak Gürpınar'da ve Van'da havanın kapalı olduğu Günler yok denecek kadar azdır.Yüksek rakımı nedeniyle ormanların gelişmesine imkan yoktur. Bu nedenle ancak bazı korunaklı bölgelerde bodur ağaçlardan oluşan orman karakterli gelişimler mevcuttur. Meyve yetiştiriciliğine de pek uygun olmayan Gürpınar Ovasında ancak soğuğa dayanıklı; Elma, Ayva vb. meyveler yetiştirilmekte ancak ticari amaçla kullanılmamaktadır. Buğday, Arpa, Şeker Pancarı, Mısır ise bolca yetiştirilmektedir. Eski devirlerde Üzüm yetiştiriciliğinin olduğu bilinse de bugün mevcut değildir. 

Gürpınar merkezi olan Havasor Ovası dışında, Norduz Ovası, Hoşap Mıntıkasını da barındırır. Norduz Ovası Gürpınar'ın güneyinde olması ve geniş bir alanda olması nedeniyle iklimsel olarak Havasor ovasınına göre farklılık gösterir. Norduz Ovasından Hakkari'ye alternatif bir yol mevcut olup pek kullanılmamaktadır. Hoşap Mıntıkası ise Gürpınar ile Başkale, Özalp ve Saray sınırları arasında D950 Hakkari Karayolu civarında olan geniş ovadır. Bu ova boyunca Gürpınar merkezi de aşarak Van Gölünde dökülen eski adı ile "Ankğ (Akbaba)"  olarak bilinen   Hoşap çayı mevcuttur. Hoşap Çayı üzerinde Zernek Barajı kurulu olup sulama ve enerji üretimi için faydalanılmaktadır.

Gürpınar ilçesinin ismine de konu olan büyük bir su kaynağı ve çay başlangıcı olan "Başbulak Mevkii" de meşhurdur. Urartular meşhur Menua(Şamran) kanalı ile bu suyu 50km götürerek Van merkezine kadar cazibe ile ulaştırmışlardır. Bir mühendislik şaheseri olan bu kanalın kalıntıları halen mevcuttur. Gürpınar ilçesi ve Van Merkezi içmesuyu ihtiyacının tamamı bu kaynaktan karşılanmaktadır. 



Tarihi Yapı

İlçemiz hakkındaki tarihi bilgiler: Tarihi eserler ile ilgili bilgiler "Van Valiliği İl Turizm Envanteri" adlı kıymetli eserden alınmıştır. Tüm hakları yazarlarına ait olup fotoğraflar ise Gürpınar Belediyesine aittir.

Bunun dışındaki bilgilerin hakları Gürpınar Belediyesine aittir.

Zernek Camisi

Gürpınar'a bağlı Hamurkesen Köyünde bulunana cami giriş kapısı üzerindeki yazıta göre “Seyit Muhammed” tarafından 1710 yılında yaptırılmıştır. Kare planlı ve tek kubbeli harimden oluşan bina yapımında düzgün kesme taş kullanılmıştır.

Hoşap Süleyman Bey Kümbeti

Güzelsu, (Hoşap) Bucak merkezinde, Gevirhan mezarlığının güneydoğusunda bulunan türbe kaleyi yaptıran Süleyman Bey için 17. yy ortalarında inşa ettirilmiş olmalıdır.

Hoşap Köprüsü

Güzelsu (Hoşap) Bucağının içinden geçen çay üzerinde, Van Hakkari yolunun hemen kenarında yer alan köprü, güney-kuzey yönünde kuzeye 14 derece açı yapacak biçimde kurulmuştur. Mansap yönünde ortadaki geniş kemerin her iki yanında celi sülüs hat ile ile Osmanlıca, Farsça ve Arapça metinler içeren yer alan metinler yer almaktadır. Yazılar düşey üç sıra halinde yedişer kartuş içerisinde yerleştirilmiştir. Yazıtlardan anlaşıldığına göre köprü 1671 yılında Mahmudi Beylerinden Zeynel Bey oğlu Evliya Bey tarafından inşa ettirilmiştir.

Hoşap Hasan Bey Medresesi ve Türbesi

Güzelsu (Hoşap) bucak merkezinde, Van Hakkari karayolunun hemen kenarında, bucak girişinin kenarındaki mezarlık içinde yer alan yapılardan medrese, inşa yazıtına göre Ivaz Bey oğlu Hasan Bey tarafından 1563 yılında, türbe ise 1585 yılından sonra Hasan oğlu Şir Bey tarafından inşa ettirilmiştir.

Hoşap Evliya Bey Medresesi

Güzelsu (Hoşap) bucak merkezinde, Gevirhan Mezarlığı'nın doğusunda yer alan medresenin güneyinde Süleyman Bey Kümbeti bulunmaktadır. Bugün yerinde olmayan bir yazıt dışında yapıyı tarihleyebilecek herhangi bir belge ya da vakfiye saptanamamıştır. Üzerinde bir olamayan yazıttan medresenin Mahmudi Evliya Bey tarafından yaptırdığı anlaşılmaktadır.

Hoşap-Bey Hanı:

Güzelsu (Hoşap) bucak merkezinde, yol kenarındaki dükkanların arkasında yer alan han binası günümüzde harabe halindedir. Binanın Mahmudi beyleri tarafından 16.-17. yüzyıllar içinde inşa edilmiş olduğu kabul edilmektedir.

Hogecvank Manastırı (Der Meryem)

Gürpınar ilçesinin 31 km güneydoğusunda, Kırkgeçit (Kasrik) köyünün batısındaki Kuş Dağları'nın kuzeydoğu bitiminde yer alan manastır, Kırkgeçit Deresi'nin Çatak Çayı'na karıştığı yerde bulunan bir tabya üzerinde kurulmuştur. Der Meryem olarak da bilinen manastırın kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 9. yüzyılda kurulduğu kabul edilmektedir.

Hoşap Kalesi
Gürpınar İlçesinde bulunan Hoşap Kalesi Van ve çevresinde bunlardan başka küçüklü büyüklü bir çok kale daha bulunmaktadır. Bu kalelerden bir kısmı Urartu dönemine ait olup, diğerleri ortaçağ ve son-çağ a rasından kalmadır. Bunların başlıcaları Aşağı ve Yukarı Zivistan kalesi, "Beyüzümü" kalesi, "Çatak" Kalesi, "Hamurkesen" (diğer adıyla Zernek) Kalesi, "Hişet" Kalesi, "Pizan" (diğer adıyla örenkale) kalesi, "Kalecik", "Zernaki Tepe" Kalesi, "Muradiye" Kalesi, "Albak" (Başkale) Kalesi, "Deliçay" Kalesi, "Yoncatepe" Kalesi ve "Müküs" Kalesi teşkil etmektedir.





Çavuştepe Kalesi

Van bölgesinin en önemli Urartu kalelerinden biri olan Çavuştepe'de, 1976 yılında Yukarı Kale'de yapılan kazılar sırasında 13. yüzyıla ait bir yerleşmeye ait kalıntılar ortaya çıkarılmıştır.

  Surp Marinos Manastırı

 Gürpınar ilçesinin 8 km batısında,Arkboyu Mahallesinin (Gelbelesan) 3 km kuzeyinde, Cadıtaşmış Dağı'nın güney yamacında yer alan manastır köyden yaklaşık bir saatlik zorlu yürüyüşte sonra ulaşılabilmektedir. Buraya Srkhouvank da denmektedir
Yukarıdaki bilgiler; Gürpınar M.E.M. Web Sitesi'nden alınmıştır.

ETİKET : Gürpınar İlçesi Mahalleleri, Kığzı Mahallesi, Otbiçer Mahallesi, Çavuştepe Mahallesi, Aşağı Kaymaz Mahallesi, Yukarı Kaymaz Mahallesi, Değirmendüzü Mahallesi, Kığızı Mahallesi, Cumhuriyet Mahallesi, Gürpınar Köyleri ;

ETİKET :
Akbulut Akdoğu Alnıak  Arındı  Bağrıyanık  Başbulak  Bozyiğit  Bölmeçalı   Bükeç Cepkenli Cevizalan Çakınlı Çatakdibi  Çavuştepe Çörekli  Dağseven  Dikbıyık Dolaylı  Doluçıkın  Elaçmaz    Erkaldı  Geçerli  Geziyurt  Giyimli Gölardı  Güleçler  Günbaşı   GÜZELSU  Hacıköy Hamurkesen Işıkpınar Kalkanlı  Kapçık Karakoç Kılıçtutan KIRKGEÇİT   Koçgüden Kuşdağı Molla Hüseyin Murataldı Oğuldamı Olgun  Ortaköy  Örmeli  Öveçli Özlüce Parmakkapı  Sakalar Sapakonak Savacık Sevindik Sıcaksu  Sütlüce Taşdöndüren Taşlıyaz Tepegören  Van Gürpınar İlçesi, Gürpınar Van, Gürpınar, Gürpınar Belediye Başkanı, Gürpınar Kaymakamlığı,Topçudeğirmeni Topsaka  Topyıldız Tutak  Tutmaç Umut Uzungedik Üçdoğan  Üçgen YALINCA  YaramışYatağan Yedisalkım Yolaşan Yoldüştü Yurtbaşı